Kleding en diadeem

Als we ons Romeinse klederdracht voorstellen, denken we vaak meteen aan de toga, die we veel tegenkomen op antieke schilderingen, mozaïeken en standbeelden, en die geassocieerd wordt met de Romeinse elite. De simpelere tuniek, die ook veel voorkomt in antieke afbeeldingen, was over het algemeen meer casual en praktischer voor alledaagse bezigheden. Alleen mannen droegen een toga: ten tijde van de Republiek en de vroege Keizertijd droegen Romeinse vrouwen een stola. Helena leefde te laat in de tijd om haar kledingstuk nog een stola te kunnen noemen, maar naar mijn mening is die wel heel vergelijkbaar met de stola, alleen is die rijkelijker versierd.Radicke, J., Roman Women’s Dress (2023) 299-354

De diadeem op haar hoofd past ook bij de tijd, en kan vergeleken worden met afbeeldingen van Fausta, de vrouw van Constantijn. Beide vrouwen kregen de titel Augusta, maar Helena wordt vaker afgebeeld met een diadeem dan elk ander vrouwelijk lid van Constantijns dynastie. Zou dit te maken kunnen hebben met status binnen het hof? Het is goed mogelijk, maar het zou ook simpelweg onderdeel van haar haarstijl kunnen zijn. Er zijn afbeeldingen van Fausta waarin ze een diadeem draagt en een identieke haarstijl heeft aan dat van Helena op deze munt. In dit geval zou de diadeem slechts onderdeel zijn van de coiffure, en niet duiden op een hiërarchische status binnen de dynastie.Drijvers, J.W., Helena Augusta (Leiden 1992) 42-43

Het is interessant om te kijken naar de overgang van Helena’s klederdracht naar de koninklijke klederdracht bij de latere Oost-Romeinse en Byzantijnse keizers en hun hoven. Een goed voorbeeld is de kleding afgebeeld op een munt van keizerin Irene uit de late 8e eeuw n.C. Haar diadeem en kledingstuk (de stemma en loros) lijken inderdaad veel op de keizerlijke kleding uit de vroege 4e eeuw zoals die te zien is op de munt van Helena.Kester, T.M. and Scherpenzeel, M., “Irene, the first female emperor”, Things That Talk (2022) 4. Vandaag de dag veranderen fashiontrends snel, en het lijkt erop dat dat ook het geval was in de oudheid.Soms werd kleding dusdanig afgebeeld dat het kon dienen als een slim verhulde vorm van conservatieve propaganda. Dan hadden fashiontrends er niets mee te maken.