Helena werd geboren in Asia Minor rond 246 of 248 n.C., waarschijnlijk in de stad Drepanum (dicht bij het hedendaagse Hersek in Turkije), dat ter ere van haar werd omgedoopt tot Helenopolis na haar dood in 330. Zij trouwde in 270 met de toenmalige keizer Constantius Chlorus, toen hij op bezoek was in de regio. Enige tijd later werd Constantijn geboren. In 289 zijn de ouders van Constantijn echter gescheiden, en Constantius hertrouwde met de dochter van Maximianus, waarschijnlijk om politieke redenen. Helena en haar zoon werden naar Nicomedia overgebracht, waar Constantijn van 293 tot 305 lid was van het hof van keizer Diocletianus.Drijvers, J.W., Helena Augusta (Leiden 1992) 11. In 306 werd Constantijn uitgeroepen tot keizer, en Helena verhuisde met hem mee naar zijn hof. Van 326 tot 328 ging Helena op pelgrimstocht naar Jerusalem, en dit is het moment waarop de legendes hun intrede doen. 4e-eeuwse bronnen vertellen ons dat Helena de Venustempel, die keizer Hadrianus in de jaren 30 van de 2e eeuw gebouwd zou hebben op het vermeende graf van Jezus Christus, heeft laten afbreken. Bij het afbreken zou ze de overblijfselen van drie kruisen hebben gevonden, waarvan één het kruis van Jezus zou zijn, het Heilige Kruis. Toen is op de plek van de ontdekking de Heilig Grafkerk gebouwd. Helena nam het kruis alsook enkele andere relieken in 328 mee terug naar Rome, waar ze tot op de dag van vandaag verblijven. Twee jaar later, om en nabij 330, is Helena gestorven, maar ze zal daarna nog lang in de herinnering blijven bestaan.