Van modderpoel naar winkelstraat

De geschiedenis van de Morsweg gaat lang terug. Op zeventiende eeuwse kaarten van de omgeving van Leiden staat hij al ingetekend. De omgeving was toen nauwelijks bewoond. Nog in de negentiende eeuw was het een rommelige zandweg, vol gaten en hobbels. Aan het begin van de Morsweg, waar nu de parkeergarage staat, huisde het garnizoen. Langs het water stonden buitenhuizen en timmerwerven. In de tweede helft van de negentiende eeuw kwamen daar voedselverwerkingsfabrieken bij, zoals L.E. Nieuwenhuizen conserven. Aan de overkant van de weg werden de percelen nog vooral gebruikt voor groente en fruitteelt.

Langzaamaan werden beide kanten van de Morsweg steeds meer bebouwd. Dat ging met horten en stoten. Op de briefkaart in figuur 1, van het begin van de Morsweg rond 1900, zien we mensen met karren en paarden. Maar er zijn nog maar nauwelijks winkels in beeld. In het archief van Oegstgeest, waar de Morsweg toen nog onder viel, zijn de petities te vinden die de bewoners in de negentiende eeuw naar de gemeente stuurden om te klagen over de staat van de weg (zie figs. 2 en 3). De paardenkarren die de bouwmaterialen en groenten versleepten raakten klem in de modder. In de herfst en winter versperden takken, ijs en sneeuw de weg en was tweerichtingsverkeer onmogelijk: er was geen ruimte voor de karren om elkaar te passeren. Naarmate er meer bewoning en bedrijvigheid ontstond aan de Morsweg, groeide dit probleem. Niet alleen voor de mensen die er werkten en woonden, maar ook voor de dieren die de last moesten dragen. Nog in 1913 wezen buurtbewoners de gemeente Oegstgeest erop dat het schandalig was het laatste deel van de weg nog niet bestraat was: de paarden die de goederen vervoerden verwondden zich door de hobbels en gaten in de weg. In de loop der tijd namen de gemeentes Oegstgeest en Leiden hun verantwoordelijkheid en werd de hele Morsweg bestraat en verlicht.

Niet alleen op straat werd het drukker, ook op de stoep. Met steeds meer bebouwing, bewoning en bedrijvigheid langs de Morsweg veranderde het karakter van de straat snel. Er kwamen steeds meer winkels bij om in de behoefte van de bewoners te voorzien, zoals bakkerijen en slagers. Vanuit de kwekerijen die zich nog tussen de huizen en straten bevonden, verkochten warmoezeniers groenten en fruit. Ook kwamen er kleine specialistische winkeltjes in luxe producten, zoals de wijnhandel van Reveilo in het pand Spoorzicht. Vanaf de jaren twintig nam het aantal winkels een vlucht. Je vond er vanaf nu ook sigarenwinkels, melkboeren, kappers, fietsenwinkels, snoepwinkeltjes, bloemenwinkels en drogisterijen. Met deze winkeltjes was de wijk zelfvoorzienend en dat was precies wat de beleidsmakers van de gemeente Leiden voor ogen hadden toen ze wijken buiten de singels bij de stad trokken.

Sommige winkels werden alweer snel overgenomen of veranderden in de loop der tijd van karakter. Na de oorlog kwamen er bijvoorbeeld snackbars bij en nam het aantal sigarenwinkels af. Toch hielden ook veel van de winkels die er in de jaren dertig al waren lang stand. Zoals bakkerij Hoogeveen, Bloemist van der Voort en slagerij Zandbergen wiens advertenties we terugvinden in de Morspraat. De melkwinkel Kerkvliet op de hoek van de Krugerstraat en de Morsweg bleef bestaan tot 2000. De Morsweg was dan misschien de ader van de buurt, maar, zo verzekeren de oudere buurtbewoners ons: het waren de winkeltjes die buurt levendig maakten.