Suikerwerkfabriek van de gebroeders Pel

Het lijkt alsof de studentenflat die Naomi nu overschaduwt er bruusk tegenaan geplakt is. Maar uit oude foto’s blijkt dat Naomi altijd tegen een ander gebouw aanleunde. Ze is nooit alleen geweest. Hier zie je hoe de kade van de Morsweg er in 1919 uitzag. Helemaal rechts is de stadsvilla Naomi te herkennen die er vandaag nog staat. Op de plek waar nu de studentenflat staat, stonden destijds nog een ander woonhuis en de suikerwerkfabriek van de Gebroeders Pel.

In 1912 openden de gebroeders Hendrik en Gerardus Pel, die hun gerenommeerde zaak van de Hogewoerd naar Transvaal verhuisden, hun fabriek aan de Morsweg (Fig. 1). “Wie Pel zegt, zegt borstplaat”, zou een veelgehoorde uitspraak zijn geweest.Wetering, E., ‘Firma v/h Gebroeders Pel: in Suikerwaren, Vruchtenpâté’s & Limonadesiropen’, Stieltz 4 (3), 7. Bekend om hun borstplaat (Fig.2), patés, vruchtensiropen en andere lekkernijen, groeide het bedrijf uit tot een grote firma waar generaties fabrieksarbeiders hun brood (en borstplaat!) verdienden. De fabriek en haar producten waren destijds onder bijna alle Leidenaren bekend, zowel vanwege hun zoete producten als vanwege de ruime werkgelegenheid.

Het prijswinnend snoepgoed van Pel vond gretig aftrek in Nederland en in de koloniën. Rond Sinterklaas snoepte de koloniale elite graag van de borstplaat en marsepein van Pel. De suikerwerkfabriek kwam tot bloei in de hoogtijdagen van het Nederlands kolonialisme en dat liet zijn sporen na. Bijvoorbeeld in de productie van ‘Javaantjes’, ovaalvormige koekjes met koffiesmaak die juist voor een Nederlands publiek gebakken werden.Over het patent op deze koekjes raakten de gebroeders Pel overigens verwikkeld in een rechtszaak tegen andere producenten.

De fabriek van de gebroeders Pel speelde een belangrijke sociale rol in de wijk als werkgever. De werknemers van de fabriek woonden vaak in de Transvaalwijk, dicht bij hun werk. Dit zorgde voor een hechte gemeenschap. Overigens waren werknemers niet altijd tevreden over de autoritaire bestuursstijl van de broeders Pel en konden de relaties tussen beide soms moeizaam zijn. Zo liggen er in het archief nog briefjes van oud-werknemers die na ontslag vragen om de uitbetaling van hun loon (Fig. 3).

Ook in en na de oorlog waren er spanningen tussen directie en personeel. De toenmalige directeuren van de fabriek, twee neven van de Pels die de fabriek hadden opgericht, waren Duitsgezind. Na de oorlog zijn de directeuren opgepakt en gevangen gezet in de Doelenkazerne vanwege hun lidmaatschap van de NSB (Nederlandse Socialistische Beweging). Enkele maanden later kwamen zij weer vrij, maar met een forse boete voor collaboratie. Bij hun terugkeer weigerden enkele leden van het kantoorpersoneel om nog met hen te werken.Meer lezen over de oorlogsgeschiedenis van de fabriek van Pel? Zie dan de website [Leiden 40-45](Fabriek van suikerwerken gebr. Pel - Leiden4045.nl) over dit onderwerp.

In 1964 werd de firma overgenomen door de Amerikaanse Pet Milk Company die de fabriek in korte tijd wilde moderniseren. Toen hun investeringen niet het gewenste effect hadden, viel het doek een jaar later voor de fabriek.Informatie afkomstig uit Wetering, E., ‘Firma v/h Gebroeders Pel: in Suikerwaren, Vruchtenpâté’s & Limonadesiropen’, Stieltz 4 (3), 6-13. Na de sluiting maakte de fabriek plaats voor de studentenflat die tot op de dag van vandaag nog de naam van de gebroeders Pel draagt. Met het ‘Pelcomplex’ kwamen er ruim 150 studenten in de wijk te wonen. Hoe vonden zij hun rol in de hechte Transvaalbuurt?

Maar ben je eerst nog benieuwd wie die mensen op het balkon zijn van het huis op Morsweg 46? Lees dan de onderstaande longread!