Buiten de grenzen van de Transvaalwijk

Al voor de Leidse annexaties reikten de stad en zijn bevolking ver buiten haar grenzen. Tussen de spoorlijn en het Galgewater ligt een stuk grond dat anderhalve eeuw geleden de naam Kampong Makassar droeg (Fig. 1). Destijds stond op het stuk land een boerderij die dezelfde naam droeg (Fig. 2). Hoe komt dit stuk Leidse grond aan die Indische naam? Kampong Makassar laat de onzichtbare grenzen van de Transvaalwijk zien, die via één persoon ver buiten de Sleutelstad reikten.De informatie in deze stap komt uit het artikel van Gerrit J. Telkamp, 2011, ‘Kampong Makassar: een koloniale vernoeming in het toenmalige Oegstgeest’, _Over Oegstgeest_ 23 (2).

De persoon in kwestie is Carel Frederik Wilhelm Wiggers van Kerchem, geboren in Hoorn, maar rijk geworden in Batavia (nu Jakarta). Hij was oud-president van De Javansche Bank (DJB), de hoofdbank van de Nederlands-Indische kolonie, in de periode van 1863 tot en met 1868.Met deze functie en zijn eigen handelsbank en zeevaartverzekeringskantoor liep Wiggers van Kerchem binnen op Java: in korte tijd verdiende hij in totaal 644.678,23 gulden ( f ). Omgerekend naar de hedendaagse euro staat dit gelijk aan bijna €7,4 miljoen! Na daar rijkdom vergaard te hebben, keerde Wiggers van Kerchem terug in Nederland en doopte het stuk land en de boerderij op het (destijds nog) Oegstgeestse land om tot Kampong Makassar. Hiermee vernoemde hij dit stuk Nederlandse grond naar het landgoed dat hij jarenlang in Batavia bezat (Fig. 3). In de advertentie van de verkoop van een huis op het landgoed uit 1867 (Fig. 4) – zou het zijn huis geweest zijn? – krijg je een indruk aan wat voor soort koloniale weelde we moeten denken: tien kamers, een biljartzaal, 20 paarden en een kokospalm plantage!

Zelf heeft Wiggers van Kerchem het Nederlandse Kampong Makassar aan het Galgewater niet bewoond. Bij terugkomst in Nederland vestigde hij zich in de statige witte stadsvilla aan de Witte Singel op Noordeinde 1. Maar de aankoop van het landgoed op de Oegstgeester grond was een slimme investering: Wiggers van Kerchem verpachte het aan de boer Cornelis Mechelse die het land gebruikte voor de productie van groenten voor de oude Nieuwenhuizen conservenfabriek aan de Morsweg.Meer weten over de fabriek Nieuwenhuizen? Lees dan [dit verhaal](https://thingsthattalk.net/nl/t/ttt:TRrywW/stories/indonesian-influences-on-dutch-cans.]

Daarmee belandde het koloniale geld dat was verdiend over de ruggen van de Javanen door Wiggers van Kerchem dus in de vorm van wortels en boontjes in de grond van de Leidse Transvaalwijk. Nadat de groenten verbouwd waren en verkocht aan Nieuwenhuizen, werden ze geconserveerd in blikken en over de hele wereld verspreid. De producten van Nieuwenhuizen werden namelijk niet alleen verkocht in Nederland maar ook in Singapore én… Nederlands-Indië! De oude boerderij Kampong Makassar en de reis van de Leidse boontjes naar Java illustreren de koloniale sporen in de buurt, die ver over de grenzen van onze kaart reiken en ons aan de andere kant van de wereld brengen.

Intussen heeft de geschiedenis haar beloop gekregen: het landgoed Kampong Makassar in Batavia/Jakarta werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Japanse bezetter gebruikt als concentratiekamp voor vrouwen en kinderen. De naam van het landgoed en de boerderij in Oegstgeest/Leiden zal dus bij sommige mensen nare herinneringen oproepen. Kampong Makassar aan het Galgewater is inmiddels verdwenen. Begin jaren 1980 is het volledig verwoest door een brand. Nu staat op die plek een flat, net als op de plek waar eens de fabriek van Nieuwenhuizen heeft gestaan.

Ook andere grenzen in de wijk dragen koloniale sporen, soms letterlijk. Kijk maar eens goed naar het spoor dat de wijk doorkruist. Wil je het koloniale verhaal achter het spoor weten? Lees dan de longread hieronder!