Over de grenzen: van een spoorlijn in Nederlands-Indië tot de Leidse Transvaalwijk

De Leidse Transvaalwijk heeft niet alleen een lokale geschiedenis, maar ook een koloniale. Deze komt goed naar voren in de geschiedenis van de spoorweg Leiden-Woerden, die eerder genoemd is. Met de kennis en kunde en deels ook geld uit Nederlands-Indië is deze spoorweg die door de wijk loopt namelijk tot stand gebracht. De drie initiatoren achter de spoorweg hadden een gedeeld verleden in Nederlands-Indië, waarvoor we voorbij de grenzen van de Transvaalwijk gaan en onze blik werpen op een kaart van de spoorweg Semarang-Vorstenlanden (Fig. 1).

Het opdoen van praktijkervaring was van grote waarde bij de aanleg van spoorwegen in de negentiende eeuw, omdat nog maar weinigen zulke ervaring hadden kunnen opdoen in Nederland. De ingenieur van de spoorweg Leiden-Woerden, Jan Philip de Bordes, bevond zich wat dit betreft in een uitzonderlijke positie, want hij was de hoofdingenieur van de eerste spoorlijn met stoomtractie in Java geweest.Guus Veenendaal, De spoorwegen in Nederlands-Indië (Zwolle 2020), 35. In 1863 was De Bordes aan het uitdagende project begonnen en in 1872 wist hij de spoorlijn te voltooien.

De Bordes had deze spoorweg niet kunnen aanleggen zonder de tweede initiator en de politiek bemiddelaar achter de spoorweg Leiden-Woerden: Baron L.A.J.W. Sloet (Fig. 2). Sloet was in 1861 Gouverneur Generaal van Nederlands-Indië geworden en had toen een jaar later, ondanks negatief advies vanuit Nederland, de vergunning verleend voor de Nederlands-Indische spoorlijn. De Bordes kon vervolgens benoemd worden tot hoofdingenieur van de spoorweg en vertrok in 1863 per trein naar Nederlands-Indië. Een jaar later stak Gouverneur Generaal Sloet de eerste spade voor de spoorweg in de grond.

Wiggers van Kerchem, de heer achter Kampong Makassar, was de derde concessionaris van de spoorweg Leiden-Woerden en was in diezelfde tijd ook actief in Nederlands-Indië. Hij was in 1863 benoemd tot directeur van de Javasche bank en zal waarschijnlijk met die positie geholpen hebben om deze spoorweg economisch te realiseren. Wiggers van Kerchem trok zich in de beginfase van de concessie van de spoorweg Leiden-Woerden terug, dus heeft een minder belangrijke rol gespeeld in de spoorweg dan De Bordes en Sloet, maar zou zoals we al weten verantwoordelijk zijn voor de verwezenlijking van een ander koloniaal onderdeel van de wijk.

De aanleg van de spoorlijn Semarang-Vorstenlanden in Nederlands-Indië (Fig. 1) zal voor De Bordes en Sloet oefening geweest zijn voor de technische en politieke rollen die zij later zouden aannemen in de aanleg van hun spoorweg die door de Transvaalwijk zou lopen. Zo was de spoorweg Leiden-Woerden er waarschijnlijk niet geweest zonder deze spoorlijn aan de andere kant van de wereld.