De Transvaalwijk begrensd door water

Water vormt op veel plekken een natuurlijke grens en dit is in Leiden niet anders. De eerste grens die de Transvaalwijk heeft gekend is dan ook het Galgewater. Dit water is een gedeelte van de Oude Rijn dat al eeuwen ten zuiden van de buurt loopt.

Dit stuk water heeft niet voor niks deze griezelige naam gekregen: er werden vroeger bij het Galgewater doodvonnissen voltrokken. Galgen werden langs dit water opgesteld en geëxecuteerden werden er tentoongesteld.P.J.M. de Baar, Wonen aan het Galgewater (Utrecht 1988) 13.

Voordat dit water de dood met zich meebracht, blies het enigszins leven in het gebied van de Transvaal. Het water zorgde er namelijk in de loop der tijd voor dat veel klei werd afgezet op de oeverwal, waardoor een uiterwaard ontstond en deze nieuwe grond kon benut worden voor permanente bebouwing en voor tuinen.P.J.M. de Baar, Wonen aan het Galgewater (Utrecht 1988) 13. Toen Leiden in de zestiende eeuw belangrijk tuinbouwgebied was, waren veel percelen van de huidige Transvaal in gebruik genomen door tuinders.

Vanaf het moment dat woningen gebouwd werden en de eerste tekenen van de Transvaalwijk ontstonden, kwamen er ook voorzieningen voor de buurtbewoners. Zo werd in 1886 het zwembad Rhijnzicht aan de Morsweg geopend (Fig. 1). Het lijkt op een zwembad, maar in feite was het een afgezet stukje van de Rijn. Verschillende waterpolo- en zwemwedstrijden werden hier gehouden en er werd eveneens een succesvolle zwemclub opgericht. Het was een plek waar jongens mochten zwemmen en meiden in de theetuin konden recreëren. Toen dames ook mochten zwemmen, werd dit ervaren als een stap van de vrouwenemancipatie.

Een andere activiteit destijds op de Rijn was roeien. Twee roeiverenigingen zijn in de negentiende en twintigste eeuw gevestigd aan de Morsweg: de Leidsche Roei- en Zeilvereniging Die Leythe en de Koninklijke Studentenroeivereniging Njord.Meer verhalen lezen over Njord? Lees dan deze verhalen. Laatstgenoemde had als doel om de roeisport onder de Nederlandse studenten en oud-studenten te bevorderen. De locatie in de Transvaalwijk was de perfecte plek om het water op te gaan.

Water werd in de geschiedenis van de Transvaal ook gebruikt om transport te vervoeren. De fabrieken aan de Morsweg die aan het begin van de vorige eeuw verrezen, produceerden blikwaren die niet alleen in Nederland verkocht werden, maar ook bestemd waren voor de koloniën, Nederlands-Indië, Suriname en Zuid-Afrika. Zelfs in de oorspronkelijke Transvaal in Zuid-Afrika aten mensen uiteindelijk blikgroenten uit de Leidse Transvaalwijk! Zo meteen volgen we de producten uit de Leidse Transvaal over de landsgrenzen heen, maar eerst blijven we nog even bij de grenzen in de wijk zelf…