Transvaalwijk begrensd door het spoor

Een grens die de Transvaalwijk in de afgelopen anderhalve eeuw altijd gekend heeft, is de spoorweg Leiden-Woerden. Je ziet de spoorweg die oostwaarts afbuigt, aangegeven op de kaart. Dit spoor loopt al sinds 1878 dwars door de Transvaalwijk en is dan ook al bijna zo’n 150 jaar een infrastructurele grens van de wijk.

Hoewel de spoorweg voor de Leidse industrieën een verbinding naar het achterland vormde en economische kansen met zich meebracht voor de Transvaalwijk (Fig. 1), was niet iedereen was blij met de komst van het spoor. Spanning ontstond al in 1856 toen de eerste plannen voor dit traject werden gemaakt. Na meerdere gefaalde pogingen om de spoorweg tot stand te brengen, leek het er pas in 1872 echt op dat de spoorweg er zou komen. Toen wisten namelijk de heren Jan Philip de Bordes en Ludolph Anne Jan Wilt baron Sloet, oude bekenden uit de spoorwegwereld, een vergunning te krijgen voor de aanleg en exploitatie van de spoorweg.Utrechts Archief, 934 Spoorweg-maatschappij Leiden-Woerden, inv.nr. 2, Stukken betreffende vaststelling en wijziging van de concessievoorwaarden, 1873-1876.

Landeigenaren waren angstig voor de gevolgen dat dit zou hebben. Uiteindelijk moesten in Oegstgeest, Zoeterwoude, Hazerswoude, Alphen, Zwammerdam, Bodegraven, Barwoutswaarder, Waarder en Woerden kostbare landbouwpercelen worden doorsneden en onteigend. Veel landeigenaren waren hier uiteraard niet blij mee en ook in de Transvaalwijk was er protest. Zo ontdekte Isaac Imans, bewoner van villa Bloemlust in de Transvaalwijk, in 1875 dat het traject van de spoorweg midden door zijn terrein zou lopen, toen hij het krantenstuk over de te onteigenen percelen las (Fig. 2).P.J.M. de Baar, Wonen aan het Galgewater (Utrecht 1988) 59; en zie: krantenstuk. Hij protesteerde volop en legde zich niet zomaar neer bij de schadeloosstellingen die de heren hem aanboden. Uiteindelijk wist Imans een hogere compensatie te krijgen, maar zijn tuin en schuur verloor hij omwille van het nieuwe spoor.

Na meerdere onteigeningsprocessen werd de spoorweg Leiden-Woerden dan eindelijk op 15 oktober 1878 geopend en ging de trein regelmatig door het gebied van de Transvaalwijk rijden. In een gesprek met een oud buurtbewoner vertelt zij ons dat het gerucht gaat dat de trein bij een bepaald huis bij de Morsweg vroeger altijd even stopte en dat de bewoner dan wat te eten meegaf. Of dit echt zo is weten we niet, maar ook zonder het vooruitzicht van een Leidse hap, rijdt de trein nog steeds meermaals per dag door de wijk. En de spoorlijn brengt ons in de volgende stap ook ver buiten de Leidse grenzen van de Transvaal!