Een failliete baron

Heeft het Rijksmuseum van Oudheden zich laten misleiden door de vervalser? In het kort is het antwoord: niet volledig, want het museum kocht het voorwerp aan als onderdeel van een grotere collectie van tientallen authentieke oud-Egyptische voorwerpen. De verzamelaar van deze collectie, Friedrich W. Von Bissing genaamd, had het stuk zelf gekocht en is destijds waarschijnlijk wel gefopt.

Von Bissing (1873-1956) kwam uit een adellijke Duitse familie. Hij had egyptologie gestudeerd in Berlijn, waarna hij enkele jaren in Egypte had gewoond. Daar financierde hij opgravingen in Aboe Ghoerob en deed hij egyptologisch onderzoek. Ook begon Von Bissing oudheden te kopen in Egypte. In deze periode werden de egyptologie en archeologie gedomineerd door mannen uit het Westen. Er bestond in Egypte in de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw een levendige handel in archeologische vondsten. Via deze handel wist de welvarende Von Bissing een omvangrijke collectie met oud-Egyptische voorwerpen aan te leggen. Mogelijk kocht hij het vervalste reliëf bij een handelaar in Caïro.

Nadat Duitsland in 1918 de Eerste Wereldoorlog verloor, werd het land hoge herstelbetalingen opgelegd. Dit leidde tot een economische crisis. Von Bissing was in 1906-1922 hoogleraar oud-Egyptische kunst aan de universiteit van München en 1922-1926 hoogleraar oude kunstgeschiedenis van Egypte en Voor-Azië aan de universiteit van Utrecht. Ook hijzelf werd geraakt door de crisis en na een zedenschandaal moest hij ontslag nemen in Utrecht. Door zijn financiële problemen zag hij zich mettertijd gedwongen om zijn Egyptische voorwerpen in verschillende etappes en te verkopen en te veilen. In 1939 kocht het Rijksmuseum van Oudheden een deel van zijn verzameling, waaronder het vervalste reliëf.Willem van Haarlem, ‘Lotgevallen van een verzamelaar Friedrich Wilhelm Freiherr von Bissing (1873-1956)’, Allard Pierson mededelingen 109 (2014) 2-5.

We hoeven dit stuk niet alleen maar te beschouwen als een miskoop. Het vervalste reliëf is één uit vele onechte ‘oud-Egyptische’ kunstwerken die in de hedendaagse kunsthandel circuleren en in museumcollectie terecht zijn gekomen. Door de ontmaskerde vervalsingen goed te bestuderen, leren we de materialen, technieken en oudheidkundige tekortkomingen van vervalsers beter te begrijpen. Deze kennis helpt experts weer om andere vervalsingen te herkennen. Dat is op zijn beurt belangrijk voor ons begrip van wat echte oud-Egyptische kunst is, want vervalsingen vertekenen ons beeld daarvan. Het vervalste reliëf in het Rijksmuseum van Oudheden is dus evengoed een voorwerp dat het onderzoeken waard is. Om die reden blijft het onderdeel uitmaken van de verzameling van het museum.