'Pijnlijk, lastig, en ledig'

‘Het leven is mij, van zoo lang mij heugt, pijnlijk, lastig, en ledig gevallen. […] Ik heb altijd lichamelijk, zedelijk en verstandelijk veel geleden, en hierop koomt alles neêr. […] Een oogenblik van tevredenheid met mijn gevoel, herinner ik mij niet, en geloof ik ook niet ooit gehad te hebben. […] Ik heb altijd gevoeld in deze wareld niet t’huis te zijn, en wenschte waarheid, rechtheid, en inéénvlieting van zielen; maar ik vond logen, slingering en zelfzucht.’

Bilderdijks finale aanblik vereeuwigd. Het leven was hem ‘pijnlijk, lastig, en ledig gevallen.’ Het is dat leven dat altijd tot de verbeelding heeft gesproken. Als kind al ontwikkelde hij psychosomatische klachten die hem zijn leven lang zouden vergezellen. Daar komt nog bij dat, toen Bilderdijk zes jaar oud was, een buurjongetje op zijn linkervoet ging staan. Door een verkeerde medische behandeling ontstonden er complicaties en moest hij de rest van zijn jeugd afgezonderd van leeftijdsgenoten binnenshuis doorbrengen.

In 1776 brak hij door als dichter. Een prijsvers over de invloed van de poëzie op het staatsbestuur leverde hem de erepenning op van het Leidse dichtgenootschap Kunst Wordt Door Arbeid Verkreegen. Andere literaire successen volgden. Na zijn studie werd hij advocaat. In 1785 trouwde hij met Catharina Rebecca Woesthoven. Het was een verbintenis die zij beiden bitter zouden betreuren. Hun karakters botsten, kindersterfte wierp een schaduw over hun bestaan en de schulden stapelden zich op.

In de Republiek was het al jaren politiek onrustig. Toen de patriotten in 1795 de macht grepen met steun van Franse troepen eisten zij van alle advocaten een eed op de rechten van de mens en de burger. De orangist Bilderdijk weigerde met een vlammend rekest, waardoor hij het land moest verlaten. Hij nam afscheid van zijn vrouw, zijn kinderen en zijn schuldeisers en vertrok via Duitsland naar Engeland. Hier ontmoette hij de negentienjarige Katharina Wilhelmina Schweickhardt. Zij volgde hem in 1797 naar Duitsland. Pas in 1802 zou Bilderdijk officieel van zijn eerste vrouw scheiden.

Aan zijn ballingschap – die hij beschouwde als een metafoor voor zijn eigen leven – kwam in 1806 een einde. In 1806 keerde Bilderdijk met zijn gezin terug naar Nederland. Daar was intussen een nieuwe politieke situatie ontstaan: het koninkrijk Holland met Lodewijk Napoleon, broer van Napoleon, als vorst. Na de nederlaag van Napoleon en de terugkeer van Oranje in 1813 hoopte Bilderdijk een professoraat te verwerven. Dit werd hem niet gegund.

In 1817 vestigde hij zich als privaatdocent in Leiden, waar hij tot 1827 bleef. Hier verwierf hij een kleine, maar toegewijde schare leerlingen, die hij onderrichtte in de vaderlandse geschiedenis. Zijn door velen als reactionair ervaren cultuurkritische denkbeelden riepen steeds meer weerstand op.

De laatste jaren van zijn leven bracht hij door in Haarlem. Zijn werkkracht verminderde en zijn geheugen verzwakte. Op 18 december 1831 is hij overleden. Laten we door zijn leven vliegen om hier aan het einde van deze rondleiding weer terug te komen.