De functies van oogprotheses

Kijk eens goed naar het meisje op de afbeelding.(foto 1) Welke van haar twee ogen is nep? Dat is niet zo makkelijk te zien, maar ik zal je verklappen dat het de rechter is. Dat een oogprothese vaak moeilijk te spotten is, is een compliment voor hedendaagse oculisten. In Nederland droegen in 2017 wel 20.000 mensen zo’n glazen (of kunststof) oog. Een klein gedeelte daarvan heeft er zelfs twee.Hans van Dam et Al, ‘Jaarverslag vereniging oog in oog,' Vereniging Oog om Oog, 2017, https://ver-ooginoog.nl/wp-content/uploads/2018/05/Jaarverslag-Ver_OOG-in-OOG-2017_webversie.pdf. Op het eerste gezicht lijkt een kunstoog vooral een esthetisch object. Het herstelt het uiterlijk van iemand die een oogextractie heeft ondergaan of corrigeert het gezicht van degene die zonder oog of ogen is geboren naar “normaal”. Toch is uiterlijk bij lange na niet de enige reden waarom iemand zonder oog een oogprothese kan verkiezen boven een ooglapje of helemaal niets.

Allereerst helpt het dragen van een oogprothese met het behoud van de vorm van het gezicht. Bij absentie van een oog kunnen oogkas en ooglid verzakken, waardoor ze minder goed werken.Dr. Shalu Pal, 'Benefits of Prosthetic Eyes,' http://www.drshalupal.com/view/article_4.3conx. Voor mensen die geboren worden zonder oog of ogen of als kind een oog verliezen, is het dragen van een kunstoog of conformer, een plastic vorm voor in de oogkas, nog essentiëler. Op deze manier wordt de oogkas in vorm gehouden, zodat de botten in het gezicht zich normaal kunnen ontwikkelen.Centers for Disease Control and Prevention, ‘Facts about Anophthalmia / Microphthalmia,’ 23 oktober 2020, https://www.cdc.gov/ncbddd/birthdefects/anophthalmia-microphthalmia.html. Een kunstoog kan dus wel degelijk een lichamelijke functie vervullen.

Helaas is een andere reden voor het kiezen voor een oogprothese de blootstelling aan discriminatie die mensen met een ontbrekend oog kunnen ervaren.Neil Handley, "Artificial Eyes and the Artificialization of the Human Face," in Devices and Designs Medical Technologies in Historical Perspective, eds. Carsten Timmermann, Julie Anderson (London: Palgrave Macmillan, 2006), 98. Mensen met een visuele beperking hebben op zichzelf al vaak te maken met uitsluiting of discriminatie, bijvoorbeeld bij het vinden van werk, omdat werkgevers hun capaciteiten onderschatten.Plus magazine, ‘Werkgevers hebben vaak een fout beeld van iemand met een visuele handicap,’ 22 september 2020, https://plusmagazine.knack.be/gezondheid/werkgevers-hebben-vaak-een-fout-beeld-van-iemand-met-een-visuele-handicap/article-normal-1644267.html#:~:text=Discriminatie%20omwille%20van%20een%20handicap,beeld%20hebben%20van%20hun%20competenties. Een ontbrekend oog is vanwege de plek midden in het gezicht zeer opvallend en kan de manier waarop anderen naar hen kijken sterk beïnvloeden. Daarom kan het fijn zijn als dit door een prothese niet direct zichtbaar is.Neil Handley, "Artificial Eyes and the Artificialization of the Human Face," in Devices and Designs Medical Technologies in Historical Perspective, eds. Carsten Timmermann, Julie Anderson (London: Palgrave Macmillan, 2006), 98.

Daarnaast zijn veel mensen onzeker over hun ontbrekende oog. Het ondergaan van een oogextractie en het gezichtsverlies wat daarbij komt kijken is op zichzelf al een emotionele en impactvolle gebeurtenis. Naast het verlies van zicht in het verloren oog, kan ook iemands mobiliteit (tijdelijk of blijvend) ingeperkt worden door het verlies aan dieptezicht. Ook kan sociale interactie bemoeilijkt worden door bijvoorbeeld het lastiger leggen van oogcontact. Dit kan leiden tot terugtrekking uit het sociale leven en de ontwikkeling van een sociale angststoornis.Elizabeth Yuko, 'Coping With Living With One Eye,' Very well Health, 24 april 2021, https://www.verywellhealth.com/living-with-one-eye-5094342#:~:text=One%20thing%20that%20can%20help,well%20as%20dedicated%20Facebook%20groups. Een oogprothese kan het sociale aspect iets verbeteren door de lege oogkas te maskeren. Een goede oogprothese past daarbij op natuurlijke wijze in het gezicht. Zo wordt contact met anderen in veel gevallen comfortabeler gemaakt.Dr. Shalu Pal, 'Benefits of Prosthetic Eyes,' http://www.drshalupal.com/view/article_4.3conx.

De redenen voor het nemen van een oogprothese zijn niet nieuw. Zo bestaat er bij Things That Talk nog een verhaal over oogprotheses, om precies te zijn dat van Kaspar Mulder (niet zijn echte naam). Hij was geboren in 1896 met twee goede ogen, maar kreeg op zijn 15e een haaknaald in zijn oog. Zijn oog moest verwijderd worden en hij kreeg hier een glazen oog van Müller en Söhne voor terug. De schrijfster van het verhaal, Ester Janssen, noemt verschillende redenen waarom Kaspar de prothese droeg: om er “fatsoenlijk” uit te zien, mensen niet te laten schrikken van de lege oogkas, contact met anderen te verbeteren, zijn identiteit terug te geven en vooral om de toeschouwer te misleiden en te doen geloven dat er niets mist in zijn gezicht. Zowel oogprotheses als de redenen om ze te dragen zijn dus tijdloos. Kaspar leefde na zijn ongeluk een vol leven, ongeremd door zijn missende oog.Ester Janssen, ‘Kunstoog,’ Things That Talk, https://thingsthattalk.net/nl/zone/Misleiden/t/ttt:TzMkCu/details.

Een oogprothese kon vroeger en ook nu dus zorgen voor een scala aan voordelen: van betere ontwikkeling en behoud van de vorm van het gezicht tot minder discriminatie en ongewenst gedrag van anderen, meer zelfvertrouwen en verbeterde sociale interactie. Natuurlijk is de laatste, en voor veel mensen belangrijkste, reden voor het nemen van een oogprothese nog steeds esthetisch. Een oogprothese maakt het gezicht van een persoon die een oog kwijt is weer heel. Het zicht mag dan ontbreken, maar het oog wil ook wat!My vision, 'Ocular Prosthesis (Prosthetic Eye): Types, Care, Surgery & More,” 23 mei 2022, https://myvision.org/eye-surgery/ocular-prosthesis/.