'Wat komt daarvoor in de plaats?'

De afgelopen jaren worden de daden van historische figuren steeds meer onder de loep genomen. Een straat naar iemand vernoemen kan gezien worden als een eerbetoon, maar mensen zijn er niet altijd over te spreken dat de persoon in kwestie op een voetstuk wordt gezet. Past deze overplak-actie in de Leidse Transvaalbuurt in dezelfde nieuwe traditie? Ja in zekere zin wel. Het is namelijk ontstaan vanuit een ongemak met de namen van de Boeren zelf, maar deze buurtbewoners wilden ook gewoon meer straatnamen vernoemd naar vrouwen hebben. Bovendien kan het overplakken van deze gevoelige historische personen wel het debat openen van hoe we in Nederland met onze geschiedenis om zouden kunnen, of zelfs moeten, gaan.

Wij spraken met enkele buurtbewoners en hebben gevraagd hoe zij over de originele en nieuwe straatnamen van Transvaal denken. Deze diverse antwoorden laten een worsteling zien, waarbij meningen uit elkaar liggen. Moet er iets veranderen aan een straatnaam wanneer die persoon in onze tijd als fout wordt gezien? En als er dan een naam gewijzigd zou worden,‘wat komt daarvoor in de plaats?’. Dat vroeg een buurtbewoonster zich al af. Hoewel iemand als Rosetta Reitz volgens velen best een eigen straatnaam verdient, heeft ze natuurlijk niks met de Boeren, Transvaal of Zuid-Afrika te maken.

Een straatnaam heeft misschien zijn morele waarde verloren, toch hoort het vaak bij je identiteit doordat je het adres regelmatig ziet of opschrijft. Zo sprak een buurtbewoner: ‘Als ik in een straat woon en die naam wordt veranderd, heb ik dan wel echt in die straat gewoond?’ Een andere buurtbewoonster concludeerde dat ze het handelen van de Boeren met de kennis van nu afkeurt, maar dat het veranderen van een onderschrift (zoals bij Reitz) haar te ver ging. Een andere buurman vond dat het eigenlijk niet kon, maar zag ook wel het ludieke van de actie: “Buurtbewoners kunnen ook allemaal hun eigen Reitz uitzoeken en onder het bordje konden plakken.” Ondertussen zijn veel buren overigens ook alweer gehecht geraakt aan de sticker.

In Leiden zijn de straatnamen (vooralsnog) onveranderd, maar in andere Transvaalbuurten zijn de straatnamen al flink ter discussie gesteld. Zo is het Pretoriusplein in Amsterdam al in 1978 veranderd naar het Steve Bikoplein; een burgerrechtenactivist in Zuid-Afrika tijdens de Apartheid. Er is dus geen duidelijk of juist antwoord op deze moeilijke, gevoelige kwestie. Iedereen kijkt immers anders naar dezelfde naam. (Fig 1 en Fig 2).