Reizend bauxiet

Het inpakken was vooral de eerste dagen moeilijk voor mijn oma. De drie maanden die nodig waren om alles voor elkaar te krijgen waren ook niet makkelijk, maar ze brachten wel warmte en geluk. Omdat ze al haar spullen een voor een in haar handen kreeg, kwam ook verhaal na verhaal naar buiten. Naast te zijn wat ze zijn, zijn onze spullen uitermate goed in het terughalen van herinneringen. Soms kunnen in de meest lelijke en lompe dingen de meest dierbare herinneringen verschuilen.

Neem bijvoorbeeld deze fles. Dit was voor mij, als kleinzoon, gewoon een van die mysterieuze dingen in het huis van mijn opa en oma. Het heeft daar zolang als ik me kan herinneren gestaan, zonder dat ik wist wat het was en wat erin zat. Zoals veel van de grotere spullen in mijn grootmoeders huis, is deze fles door mijn opa uit Suriname naar Nederland overgebracht, per boot. Terwijl we de spullen aan het sorteren waren, wilde ik de fles verplaatsen. Maar toen ik het probeerde op te tillen, begreep ik meteen waarom hij altijd op dezelfde plek heeft gestaan.

Mijn oma begon het verhaal over het object te vertellen. De fles is gevuld met bauxiet, een steensoort die vooral bekend staat om haar grote hoeveelheden aluminium. Bauxiet speelt een belangrijke rol in de economische geschiedenis en het collectieve geheugen van Suriname. Aan het begin van de 19e eeuw ontdekte Suriname de grondstof. In de daaropvolgende eeuw vormde bauxiet een groot deel van het nationaal inkomen. Maar was het echt zo kostbaar dat het het waard was de fles helemaal naar Nederland te vervoeren? In de jaren zeventig ging mijn stief-opa op bezoek bij een vriend die werkte bij Suralco, een bedrijf uit de VS dat sinds 1915 in Suriname bauxiet won. Die vriend liet hem een fles zien en vertelde dat die gebruikt werd om bauxiet in te vervoeren. Mijn opa geloofde het niet, maar voor hij het wist had hij een fles tot aan de rand gevuld met bauxiet gekregen. Tot zijn eigen en, toen het eenmaal in Nederland was aangekomen, ook mijn oma’s verrassing.

Zoals dat vaak gaat, ging het ene verhaal over in het andere. Mijn oma vertelde me dat er tradities rondom bauxiet waren die nog verder teruggingen. Zo werd het in Suriname gebruikt om decoratieve objecten van te maken, net als juwelen en gebruiksvoorwerpen. Toen ik zocht naar bauxiet in de database van het Nationaal Museum Voor Wereldculturen, kwam ik er tot mijn verbazing achter dat er niet alleen Surinaamse objecten van bauxiet waren, maar dat de grondstof ook in West-Afrika voor dergelijke objecten gebruikt werd. West-Afrika is het gebied waar Nederland de meeste mensen tot slaaf heeft gemaakt om te voor de Nederlandse autoriteiten in Suriname. Hierdoor heeft een groot deel van de Surinaamse bevolking haar wortels in West-Afrika. Vanuit geologisch oogpunt is het geen toeval dat zowel West-Afrika als Suriname rijk aan bauxiet zijn. Maar is het toeval dat de materiële cultuur rondom bauxiet in beide gebieden een vergelijkbare vorm heeft aangenomen? Of is dit een voorbeeld van tradities die via slaventransport hun weg hebben gevonden vanuit Afrika naar Suriname?

Na een maand inpakken en sorteren begonnen wij na te denken of wij het huis van mijn oma niet zouden kopen. En dat deden we.

Mijn oma was klaar om afscheid te nemen van de fles en wilde het achterlaten. Mijn plan was om het op exact dezelfde plek te laten staan als waar het meer dan 30 jaar had gestaan, zolang ik me kan herinneren. Maar objecten hebben nu eenmaal herinneringen aan zich verbonden, en uiteindelijk heeft mijn oom de fles bij hem thuis neergezet. Uiteindelijk is het irrelevant dat een object misschien log en opzichtig is. Wat voor mijn oom belangrijk is, is dat de fles hem herinnert aan zijn ouderlijk huis en zijn overleden vader.