Een familie van spullen

Lendedoek gedragen door de obiaman van een creoolse winti-groep, Eddie Smart. (Transcriptie van de tweede paragraaf op het archiefkaartje in het museumsysteem, zie Fig. 1).

Om terug te komen op de vraag of dit een Ndyuka doek is. Ik heb eigenlijk niets om te bewijzen dat dat zo is, en ik vraag me af waarom Dubbelaar en Pakosie het behandelden in hun monografie over het Ndyaka Afakaschrift.

De eigenaar van de doek was een man genaamd Eddie Smart, en hij was lid van een creoolse dansgroep. Het archiefkaartje is hier niet duidelijk over, maar ik ga ervanuit dat hijzelf een creool was. In Suriname zijn creolen de afstammelingen van de vrijgelaten slaven die op de plantages werkten. Zij verschillen dus van marrons zoals de Ndyuka, omdat zij niet naar het regenwoud gevlucht zijn.

Eddie Smart was de obiaman van deze creoolse dansgroep. In Afro-Surinaamse religies, bij marrons dan wel bij creolen, wordt geloofd dat een winti-geest het lichaam van een persoon kan binnendringen, en het kan gebruiken als middel om obia, het simpelst vertaald naar ‘alles met wintikracht’, te materialiseren en vorm te geven. Eddie Smart was zo’n middel,een obiaman. Hij werd als het ware de handen en voeten van de geesten.

Winti, dat ‘wind’ betekent, is alomvattend. Het is in de lucht om ons heen; het is onze adem. Op dezelfde manier zijn geesten ook overal en in iedereen, en daarom worden ze ook winti genoemd. Kortom zijn winti ‘goden en geesten die het lot van het universum bepalen’ Zie Herskovits & Herskovits 1936, p.61 . De winti die met ons en in ons leven laten zich zien in dans en trance. De obiaman en de dansers hebben allemaal hun rol in het uitnodigen en communiceren met de winti. En dat is niet niks; het wintipantheon zit erg vol.

Ik ken Eddie Smart net zo goed als jij: hij is creools en een obiaman. Behalve zijn lendendoek heeft het Nationaal Museum van Wereldculturen meer van Eddie Smart’s obia wrokosani (‘gereedschap’). Alles werd naar Nederland overgebracht door Van Wengen. Laten we een kijkje nemen:

Er is een donkerblauwe, katoenen schouderdoek versierd met wit katoen (geen afbeelding beschikbaar, archiefkaartje Fig. 2) en een donkerblauwe angisa met witte bloemmotieven, die gebruikt werd als decoratie of als hoofddoek door de obiaman tijdens rituelen (Fig. 3). Deze twee obia kleuren goed bij de lendendoek.

Er is een jeneverfles gewikkeld in rood, wit en blauw katoen (Fig. 4). De obiaman drinkt daar dram uit, een medicinale drank met 90% alcohol (want dat is wat de winti willen). Er zit ook een klein rood medicijntasje bij met krachtige kaurischelpen eraan (Fig. 5). Bij zijn parafernalia zit ook een geestenzweep, gemaakt van een stok waaraan echt haar met rood katoen is vastgeknoopt (Fig. 6). Verder is er nog zijn Indische krakomki-schaal met kalebaslepel (Fig. 7-8), om de winti in onze lichamen op te wekken; een versierde apatye krabasi, twee kalebassen die in elkaar passen en zo een doosje vormen voor dresi (‘medicijnen’) (Fig. 9-10). Het museum heeft ook de obiaspikri van Eddie Smart, een spiegel die cruciaal is voor de obiaman om de reflecties van de winti te zien die zieke mensen teisteren. Er is ook een ketting gemaakt van kaurischelpen, pitten en stenen (Fig. 11) en een metalen boei gewikkeld in blauwe katoen, die de obiaman kracht geeft (Fig. 12). De boei is gemaakt door marrons; misschien is het lendendoek ook door hen gemaakt? Hoe dan ook:

Het zijn heel. veel. spullen.

Ik vraag me af waarom Eddie Smart al deze spullen heeft weggedaan. Het laatste object dat ik in de collectie vond, maakt deze vraag prangend: Smart gaf Van Wengen zijn pop (Fig. 13). Deze pop is gemaakt van hout, en heeft kleertjes van donkerblauwe stof met witte motieven. Op het gezicht is haar geplakt. De pop draagt een rode kap en schouderdoek, heeft kaurischelpen als ogen, en draagt kleine, gedetailleerde sieraadjes. Deze pop hoorde thuis in het huis van de obiaman; hij vereert het en offert eraan. In ruil biedt de pop hem bescherming tegen kwade geesten en helpt hij hem de superkrachten te verzamelen die hij nodig heeft voor zijn riten en genezingen.

Deze lendendoek was deel van een familie van objecten die Eddie Smart hielpen bij zijn werk als obiaman. Er zijn een aantal visuele en conceptuele kenmerken die deze familie samenbrengen. Één element springt eruit: het gebruik van katoen: rood, wit en blauw.